MENNO VON BRUCKEN FOCK
TON SCHERPENZEEL, Seventeen
“Ik hoor wel vaker van mensen dat Seventeen weer wat lijkt op de muziek van de jaren zeventig”
(januari 2018, tekst Menno von Brucken Fock, eindredactie Peter Willemsen)
Kayak is springlevend! Met de onlangs uitgebrachte prachtige boxset Journey Through Time, met daarin het gehele studio-oeuvre van de band, werd het belang van Kayak voor de popmuziek nog eens benadrukt. Met een zeventiende studioalbum in de schappen bewijst roerganger, kapitein en stuurman Ton Scherpenzeel dat ‘het nog niet gedaan is’. De popmuzikanten die in de jaren zestig begonnen, lijken onuitputtelijke inspiratiebronnen te hebben en gaan door totdat ze niet meer in staat zijn om te spelen. Scherpenzeel viert zijn vijftigjarig jubileum als muzikant in stilte. Bescheiden als hij is, blijft hij voor dit soort zaken liever in de schaduw. Met de steun van het Inside Out Music-label lijken zich nu meer internationale mogelijkheden aan te dienen voor Kayak. Tijdens de korte tournee als muzikale begeleider van cabaretier Youp van ‘t Hek had Ton een vrije avond. Dus nam ik de gelegenheid te baat om met de architect van Seventeen te gaan praten over het hoe en waarom.
T
on, hoe sta je er vandaag de dag voor qua gezondheid? Kun je het met je rugproblemen nog volhouden om een hele show te staan?
Ik mag momenteel niet klagen, want alles werkt goed. Staan tijdens optredens vind ik eigenlijk wel zo prettig, want anders moet je de pedalen ook weer op een andere manier leren bedienen. Tijdens optredens met Camel zat ik wel, maar dat was nodig omdat er toen drie keyboards boven elkaar stonden.
Toen we elkaar eind 2014 spraken hadden Cindy Oudshoorn en Edward Reekers net besloten Kayak te verlaten. Heeft de beoogde theaterreeks van het album Cleopatra - The Crown of Isis (2014) om die reden geen vervolg gekregen behalve die ene uitvoering in Den Burg op Texel?
Tja… er waren heel veel plannen, want dat zou één grote theatertour worden en misschien enkele uitvoeringen tijdens grote evenementen, maar het liep totaal anders toen de band uiteenviel. Irene (Linders, zijn vrouw, red) en ik hebben veel energie en tijd gestoken in Cleopatra, wel zo’n tweeënhalf jaar. Om deze show op het podium te krijgen hadden we weer andere mensen moeten zoeken, een producent, een promotor, enzovoort. Goede mensen inhuren is duur en als ze het al voor weinig willen doen, zijn ze vaak niet beschikbaar. Dat in combinatie met de situatie waarin we toen verzeild waren geraakt en de budgettaire beperkingen, gaf ons beiden het gevoel dat we er helemaal klaar mee waren. Het was absoluut een grote teleurstelling, maar ja, zo is het leven nu eenmaal, maar in heel 2015 hebben we het niet meer over Kayak gehad!
Voor de samenstelling en het op de markt brengen van Journey Through Time heb je maar een beperkte tijdsinvestering hoeven doen. Wat heb je in de jaren 2015 en 2016 zoal gedaan, want je bent pas in najaar 2016 met Seventeen begonnen, toch?
Tussen begin 2015 en zomer 2016 heb ik inderdaad niet veel concreets gedaan. Ik heb in totaal een week of zes met Camel gerepeteerd en een tournee gedaan. Verder wat klusjes tussendoor gedaan en wat voor Youp van ’t Hek geschreven. Mijn soloalbum, de opvolger van The Lion’s Dream, heeft geen hoge prioriteit en daaraan werk ik zo nu en dan. In principe heb ik daarvoor al materiaal genoeg. Ik heb echter nog niet besloten of ik zelf ga zingen op dat album, hoewel ik ook niet direct een zanger op het oog heb. Misschien in 2018; er is wat mij betreft geen tijdsdruk.
Op jouw eigen website steek je de loftrompet over Jean Baptiste Lully. In hoeverre was of is zijn muziek van invloed op de muziek die je schreef en schrijft voor Kayak?
Hoewel er ongetwijfeld harmonische en melodische parallellen zijn te vinden, is de muziek van Lully en zijn tijdgenoten niet zozeer van invloed geweest op wat ik voor Kayak schrijf, maar wel op mijn solowerk, in dit geval The Lion’s Dream (2013) en ook op de beoogde opvolger. Daarop laat ik het rockidioom los. De enige echte uitzondering is wellicht Nostradamus – The Fate Of Man (2005) geweest, maar dat speelde ook bijna in dezelfde periode, dus kon ik het muzikale tijdsbeeld daarmee accentueren.
In het verleden heb je me verteld dat je vaak stukjes en beetjes gebruikt die je al ‘jaren in een la hebt liggen’. Is dat voor Seventeen ook het geval geweest of ben je nu anders gaan schrijven?
Mmm, toch wel iets anders, denk ik. In het verleden schreef ik muziek en daar kwam dan een tekst bij. Met de rockopera’s is ook die benadering veranderd. Je weet namelijk welk verhaal je wilt uitbeelden en welke sfeer daarbij zou passen en er is sprake van een rolverdeling. Gaandeweg heb ik gemerkt dat het geregeld voorkomt dat een nummer zichzelf als het ware muzikaal verder ontwikkelt als je met een tekst aan het werk bent. Je hebt een couplet en je creëert een tweede couplet; wat je verwoordt in de tekst vraagt als het ware om een bepaald stukje muziek en zo laat ik muziek en tekst elkaar inspireren. Mijn hedendaagse studio bestaat eigenlijk uit twee computers: een voor de teksten en ernaast een die verbonden is met een keyboard. Voor Seventeen heb ik slechts een enkel ouder stukje gebruikt, ik geloof zelfs maar één stukje dat ik voor Cleopatra had liggen en dat is een deel van Feathers And Tar geworden. Medio 2016 ben ik gaan nadenken over wat ik met Kayak wilde doen en om er op deze manier een punt achter te zetten vond ik onacceptabel. Als Kayak daadwerkelijk ophoudt te bestaan dan gebeurt dat omdat ik dat wil, dus toen me dat eenmaal duidelijk was geworden, kwam de inspiratie om te schrijven snel terug. Rond tachtig procent van Seventeen is gecomponeerd gedurende de laatste twee jaar.
In mijn recensie heb ik Seventeen het meest progressieve album van Kayak in jaren genoemd. Voel je dat ook zo en waarom deze omschakeling naar prog? Vanwege Inside Out?
Dat zou kunnen hoor! Ik hoor wel vaker van mensen dat Seventeen weer wat lijkt op de muziek van de jaren zeventig. Ik vind het prima al probeer ik niet bewust terug te grijpen op eerdere albums. Natuurlijk is het zo dat ik me niet heb ingehouden bij het componeren. Ik voelde me niet gebonden aan tijdsduur of maatsoorten en in een aantal stukken ook niet aan een bepaald verhaal. Dat geeft veel vrijheid. Ik vind dat er op de voorgaande albums ook verschillende progressieve stukken staan, maar mogelijk komt Seventeen anders over, omdat het meer als een bandalbum klinkt in plaats van een rockopera. Zeker ten opzichte van albums als Anywhere But Here (2011) of Periscope Life (1980) is Seventeen progressiever. Ik noem het eigenlijk liever avontuurlijker, want met al die labeltjes heb ik niet zo veel. Met Inside Out Music had ik al eerder contact, maar daar was men toen niet geïnteresseerd in Cleopatra. Rob Palmen, onze huidige manager, kwam ik tegen in Barcelona tijdens de tournee met Camel. We raakten aan de praat en kwamen elkaar later in de tour opnieuw tegen. Ik weet dat hij ook Riverside onder zijn hoede heeft en ik bedacht dat als ik met Kayak zou doorgaan, ik niet weer al die organisatorische aspecten zelf zou hoeven doen. Rob heeft Thomas (Waber, Inside Out Music, MvBF) enkele demo’s voor Seventeen laten horen en hij liet meteen weten interesse te hebben. Ik heb jarenlang alles in eigen beheer gedaan, maar tot mijn niet geringe verbazing gebeuren er nu opeens dingen die ik in jaren niet heb meegemaakt, zoals aanvragen voor interviews uit het buitenland. Met Inside Out Music zal de band in elk geval verder kunnen reiken dan, zeg maar de afgelopen negen jaar. Men is ook van plan om het album in diverse kleuren op vinyl uit te brengen en tot mijn aangename verrassing heeft Universal onlangs zelfs een dubbel-lp uitgebracht met de A- en B-kanten van de singles opgenomen tussen 1973 en 1981.
Heb je nog nieuwe instrumenten of nieuwe software gebruikt voor Seventeen? Heb je een vleugel gebruikt voor de pianostukken? En heb je het meeste baswerk zelf gedaan?
Ik heb onlangs wel wat nieuwe spullen aangeschaft voor de liveshows, maar omdat ik twee jaar geleden niet wist of ik wel verder wilde met Kayak heb ik de laatste jaren niets nieuws meer gekocht. Gewoon dezelfde ouwe meuk, waarmee ik al twaalf jaar opneem en mijn vertrouwde Pro Tools. Een vleugel past niet in mijn huis en na de verhuizing heb ik ook geen externe studio meer. Mijn studio is momenteel een deel van de zolder en dat is met de huidige technologie meer dan voldoende. Voor Nostradamus heb ik wel stukjes opgenomen tijdens een lange tournee met Youp van ’t Hek. Buiten de voorstellingen om was ik dan met laptop en microfoon aan het opnemen in de diverse schouwburgen als de anderen gingen eten, maar is dat toch een wat lastige werkwijze. Voor je het wist kwam iemand de zaal aanvegen tijdens een opname dus ik ben eigenlijk best tevreden met mijn huidige plug-in. Je kunt feitelijk niet meer zonder. Zoals gezegd, heb ik twee computers: op de een schrijf ik de muziek en op de andere de teksten. Dan neem ik kant-en-klare demo’s op die door de instrumentalisten moeten worden ingespeeld. We gaan dus niet met de hele band repeteren en arrangeren. Voor de bas geldt hetzelfde, maar ik ben wel blij dat ik Kristoffer Gildenlöw erbij heb. Wat is hij een fenomenale bassist, zeg! Ik had hem gevraagd om Cracks te spelen, omdat ik nieuwsgierig was wat hij ermee zou doen. Hij speelt op een fretloze bas zo strak dat je denkt dat het een gewone basgitaar is!
Was het een bewuste keuze om nieuwe bandleden aan te trekken of heb je nog overwogen om een of meer voormalige leden erbij te betrekken? Zou je willen vertellen hoe je tot deze keuze bent gekomen en of je daarbij ook rekening gehouden hebt met de beschikbaarheid voor concerten?
Wat gepasseerd is, is gepasseerd! Ik heb geen moment overwogen om voormalige leden van de band te benaderen, want ik wilde niet teruggrijpen. In de band zoals die tot eind 2014 was samengesteld, waren de rollen verdeeld en daar zat verder geen progressie meer in. Het mooie van nieuwe bandleden is dat ze je soms op andere ideeën brengen en dat leek mij in dit geval veel meer voor de hand liggend. Goede musici hebben meestal weinig tijd en omdat er in de muziekwereld niet veel wordt verdiend zijn de meeste muzikanten gedwongen om les te geven of om in meer dan één band te spelen. Beschikbaarheid is altijd een lastig onderdeel, maar de huidige bezetting heeft absoluut de intentie om te gaan toeren. Zanger Bart Schwertmann was de eerste die ik ‘uitprobeerde’. Ik dacht meteen: die zoek ik en achteraf bleek dat de eerste de beste zanger ook de beste was. Via contacten en YouTube ben ik verder gaan zoeken. Ik liet mensen bij me thuiskomen en audities doen en dan pas blijkt hoe lastig het is om Kayak-nummers overtuigend te zingen. Uiteindelijk kwam ik toch weer bij Bart terecht die ik overigens vóór zijn eerste auditie nog niet kende. Ik had zelfs nog nooit van hem gehoord, maar gelukkig was hij beschikbaar en nog steeds geïnteresseerd. Marcel Singor was een suggestie van manager Palmen. Marcel heeft weliswaar een eigen band, maar die staat momenteel op een laag pitje. Hij heeft een jaar of twee geleden een soloalbum gemaakt. Hij bleek ook te kunnen zingen en is daarom een prima aanvulling als achtergrondzanger. Zo nu en dan kan hij ook worden ingezet als solozanger. Marcel pikt de muziek snel op en is als gitarist van alle markten thuis. Met de solo’s doet hij dingen die je niet verwacht; zijn wendingen en muzikale keuzes zijn verrassend en dat vind ik magnifiek. Als drummer had ik eerst Collin Leijenaar op het oog, maar die bleek te druk bezet in die periode. Lean Robbemont was echter een uitstekend alternatief. Onze voormalige drummer Hans Eijkenaar kan het hele jaar door zeven dagen per week werken als hij zou willen − zo graag wil men hem hebben – maar daar hangt dus wel een prijskaartje aan. Bij de laatste tournee moest ik voor hem een vervanger zoeken, omdat hij niet de hele tournee beschikbaar was, dus ik vond dat ik nu een andere keuze moest maken. Later bleek dat Lean, een veel gevraagde sessiemuzikant, toch niet beschikbaar was voor de tournee en kwam ik opnieuw uit bij Collin. Die kon nu wél zijn agenda aanpassen en hij is bovendien erg gemotiveerd. Het mooie is dat Collin en Kristoffer bij de Neal Morse Band al samengespeeld hebben.
Kun je nog een toelichting geven op de teksten? Is La Peregrina geïnspireerd door de parel of door de muziek van Guiseppe Verdi?
De teksten zijn heel wisselend. De ballads spreken voor zich, God On Our Side is ironisch bedoeld. Het betreft allerhande zaken die zogenaamd uit naam van God worden gedaan. Diverse nummers hebben teksten die metaforisch zijn zoals Cracks. Scheuren in de muren van jouw huisje, angsten voor het onbekende, komen de indringers van buiten of van binnen en zijn het je eigen angsten? La Peregrina is inderdaad geïnspireerd op de wereldberoemde parel gevonden ergens bij Panama. Irene en ik hadden daarover oorspronkelijk een rockopera willen maken, maar uiteindelijk bleken de mogelijkheden om daar echt een mooi verhaal van te maken te beperkt. Nu is de parel als het ware de camera die alles ziet gebeuren en enkele honderden jaren aan geschiedenis meemaakt, zoals gebeurtenissen aan het Spaanse hof. Vandaar ook de Spaanse invloeden in dit nummer. Ik wist eerlijk gezegd niet eens dat Verdi daarover muziek geschreven heeft. Dat zal ik eens gaan nakijken! Veel teksten lenen zich voor een eigen interpretatie. Een nummer als Walk Through Fire heeft als essentie vallen en weer opstaan, het najagen van je dromen. To An End is bewust als laatste track gekozen om na alle bombast weer even terug te keren naar de basis.
Wil je nog iets zeggen over Andy Latimer (Camel) op Ripples en over de bonus-cd?
Veel mensen zullen Andy onmiddellijk herkennen in het korte stukje solo op zijn elektrische gitaar, maar Andy speelt ook akoestisch op deze track en dat zullen maar weinigen verwachten! Op de bonus-cd staan vier stukken, zoals ze klonken voordat ik ze aan de band liet horen, dus met mijn zang en de ‘gitaar’ via mijn keyboard. De aanpassingen in toonhoogte vanwege de zang van Bart en de totaal andere invulling van Marcel Singor maken wel veel verschil! Over die aanpassing in toonhoogte heb ik trouwens een leuke anekdote. Tijdens een van de concerten van Kayak vroeg Edward Reekers of ik Ruthless Queen een halve toon lager zou willen spelen, want dat was voor hem prettiger zingen. Het nummer is in F geschreven en nu werd het Cis-mineur en dat speelt voor mij niet lekker. Ik bedacht dat het simpeler zou zijn mijn keyboard op minus ½ in te stellen en dan te kunnen spelen zoals ik dat al 35 jaar heb gedaan. Druk ik per abuis tóch de verkeerde patch in, waardoor ik het intro gewoon in F speelde. Dat had natuurlijk niemand in de gaten! Toen de band inviel werd mijn halve toon lager natuurlijk pijnlijk duidelijk en had iedereen zoiets van: wat gebeurt hier? Gelukkig kon ik dat weer snel corrigeren, maar het was wel een hilarisch moment en sindsdien haal ik dit soort grappen live niet meer uit!
Kun je iets melden over de voorverkoop van Seventeen? En heb je al ideeën voor 2018?
De voorverkoop zoals die via onze eigen webshop is gestart, was zeer bevredigend. Nu is alles overgeheveld naar Inside Out Music. Eind februari 2018 kunnen we pas meer zeggen over de respons en zal ook duidelijk worden of er meer concerten in binnen- en buitenland zullen komen en of er belangstelling is van festivals. Er zijn gesprekken gaande voor een optreden tijdens de Night Of The Prog op de Loreley. Ik hoop van harte dat dat concert doorgaat, maar het wordt voor mij pas interessant als er meer concerten in die periode gepland kunnen worden, omdat ik rond die tijd meestal in Griekenland verblijf. Om in het buitenland te kunnen spelen met een goede geluids- en lichtkwaliteit is kostbaar!
Komt er een livealbum in 2018 of misschien een achttiende album?
Livealbums zijn niet echt mijn ding. Ik begrijp de wens van fans en de commerciële mogelijkheden, maar het is het onderdeel van alle werkzaamheden met betrekking tot de band waarmee ik het minst heb. Het zal er echt wel een keer van komen, maar dan moeten we eerst meer ingespeeld zijn. Album nummer 18 al in 2018? Dat lijkt me wat te veel gevraagd!
Discografie Kayak:
See See The Sun 1973
Kayak 1974
Royal Bed Bouncer 1975
The Last Encore 1976
Starlight Dancer 1977
Phantom Of The Night 1978
Periscope Life 1980
Merlin 1981
Close To The Fire 2000
Night Vision 2001
Merlin - Bard Of The Unseen 2003
Nostradamus – The Fate Of Man 2005
Coming Up For Air 2008
Letters From Utopia 2009
Anywhere But Here 2011
Cleopatra - The Crown Of Isis 2014
Journey Through Time (box set) 2017
Seventeen 2018
Livealbums:
Eyewitness 1981
Chance For A Live Time 2001
Merlin - Bard Of The Unseen Live 2004
Kayakoustic 2007
The 35th Anniversary Concert 2008
Pim Koopman Tribute 2011