TON SCHERPENZEEL, Cleopatra - The Crown Of Isis

Met een onderbreking van zeventien jaar - van 1982-1999 - is Kayak inmiddels alweer ruim vijftien jaar onafgebroken actief in de muziekindustrie. Het 40-jarig jubileum is inmiddels achter de rug en de vraag is nu hoe het recent uitgebrachte dubbelalbum Cleopatra – The Crown Of Isis het beste aan het publiek gepresenteerd kan worden. Het album was nog niet uitgebracht of het nieuws kwam dat de beide vocalisten, Edward Reekers & Cindy Oudshoorn, te kennen gaven de band te willen verlaten. Nu is Kayak altijd al een band geweest met veel bezettingsgwisselingen, maar dit zullen weinig mensen hebben verwacht. Cleopatra borduurt qua stijl veel meer voort op Merlin, Bard Of The Unseen en zou zich evenals Merlin en Nostradamus - The Fate Of Man uitstekend kunnen lenen voor theatershows. Muzikaal gezien zal dit album fans van Merlin en van het meer symfonische en progressieve werk meer aanspreken dan vorige albums als Anywhere But Here en Letters From Utopia. Medeoprichter Ton Scherpenzeel, het enig overgebleven originele lid en componist van Cleopatra geeft een toelichting.

Ton, om te beginnen een vraag over het laatste album. Die zat al heel lang in de pen is het niet? Wanneer zijn je vrouw Irene en jij met dit project begonnen?

"Ter gelegenheid van ons 40-jarig jubileum brachten we in 2012 een speciale single uit met het nooit eerder uitgebrachte nummer Symmetry dat dateert uit 1971 plus een nieuwe track Cleopatra - The Crown of Isis. Feitelijk zijn we dus toen al aan dit project begonnen terwijl het werken aan mijn soloalbum The Lion’s Dream daaraan parallel liep. Gelukkig had ik voor dit soloalbum al het nodige materiaal liggen. Qua tekst hebben Irene en ik intensief samengewerkt om het verhaal rond Cleopatra zodanig te schrijven dat het begrijpelijk is en goed past bij de muziek. Dat gaat als volgt: eerst moeten we het eens worden over het onderwerp, vervolgens maken we een raamwerk waarin een aantal ijkpunten zitten die in elk geval in de teksten moeten worden opgenomen en van daaruit borduren we verder. Best een omvangrijke klus als je bedenkt dat we niet alleen rekening moesten houden met een aantal relevante gebeurtenissen, maar ook met de diverse zangstemmen die min of meer evenwichtig aan bod moeten komen!”

Kun je de tekst van Cleopatra geschiedkundig verantwoord noemen?

“We hebben een aantal belangrijke gebeurtenissen gepakt en alleen de persoon van The Sicilian (Edward Reekers) als tegenwicht voor Cleopatra (Cindy Oudshoorn) toegevoegd. Dit personage is weliswaar gedocumenteerd, maar zijn bestaan is slechts de eerste jaren van Cleopatra’s regering opgetekend, maar niet zo zeer als steunpilaar en dienaar voor zijn koningin. Hij moest uiteindelijk helpen bij haar zelfmoord. We hebben hem als het ware belangrijker gemaakt en langer laten doorleven. Zo speelt hij nu als dienaar en volger een belangrijke rol al was zijn verliefdheid op zijn koningin natuurlijk volstrekt kansloos. Het is echter goed mogelijk dat onze versie heel dicht bij de geschiedkundige waarheid ligt! In elk geval was het zo een afgerond verhaal met heel veel dramatiek.”

Heeft het feit dat jullie elk jaar een aantal maanden in Griekenland verblijven nog iets met dit onderwerp te maken?

“Nee, niet echt want we kwamen er pas later achter dat Cleopatra van origine Griekse was, af liever gezegd Macedonische. Achteraf geeft het echter wel iets van binding, want dankzij onze connecties hebben we de Griekse zangeres Tatiana Manolidou kunnen toevoegen als Isis die door haar stemgeluid toch dat mysterieuze en die mystieke oosterse sfeer erin heeft weten te leggen. Ik heb me bewust beperkt in het gebruik van oosterse klanken, maatsoorten en akkoorden om niet in clichématigheid te vervallen.”

Zijn jullie nog erg geschrokken van alle publiciteit rond die ‘andere ISIS’?

“Natuurlijk waren we onaangenaam verrast, maar gelukkig is het slechts een afkorting die later tot onze opluchting ook nog eens werd ingekort tot IS. Even bekroop ons wel het gevoel van ‘gut, dat hebben wij weer’. Daarbij moesten we ook terug denken aan Close To The Fire een album dat net werd uitgebracht in de tijd van die vuurwerkramp met al die branden in Enschede. Echt vreselijk voor al die mensen toen en voor ons een ongelukkige samenloop van omstandigheden. In die weken was alles wat met vuur te maken had begrijpelijk ‘not done’. Anderzijds hoeven we ons al jaren geen zorgen meer te maken over radiopromotie, want dat is in ons geval toch niet van toepassing. Bovendien mag ik van ons publiek verwachten dat ze geen relatie zullen leggen tussen de Egyptische godin Isis en de Islamitische Staat.”

Hoeveel tijd heeft het gekost om alles op te nemen nadat Irene en jij alles in demovorm klaar hadden?

“Een maand of vijf schat ik. In januari 2014 zijn we begonnen met de zang en in mei was alles opgenomen. Omdat wij in de zomerperiode drie maanden in Griekenland verblijven is drummer Hans Eijkenaar pas in augustus begonnen met de mix. Bovendien wilde we de muziek live brengen in de tournee die we het najaar hadden gepland.”

De muziek is zeer gevarieerd te noemen en ik vond het als geheel veel meer symfo of zo je wilt prog dan de albums hiervoor. Hoe kijk je daar zelf tegenaan?

“Als je Cleopatra vergelijkt met Merlin dan ligt de eerste voor mijn gevoel in het verlengde van onze andere rockopera’s. Zo’n verhaal leent zich natuurlijk ook veel meer voor filmische stukken en uitgebreidere arrangementen. Ik vind dat ook heerlijk om dit werk te doen, maar ik heb ook totaal geen moeite met een songmatig album. ik heb eigenlijk geen voorkeur voor een van de twee. Los van al of niet kunnen of willen toeren met de band en hoe mooi ik een album als Anywhere But Here ook zelf vind, hadden Irene en ik de behoefte om weer eens goed uit te pakken. In een dergelijk project kun je heel veel van je mogelijkheden kwijt en het vormt tevens een geweldige uitdaging. We hebben hier tweeënhalf jaar aan gewerkt en dan wil je er toch zoveel mogelijk uithalen, dus leek het ons voor de hand liggend om te proberen er een theatershow van te maken. Met Merlin en Nostradamus zijn we tegen de grenzen aangelopen die we als popband in de theaterwereld konden realiseren. Zo bleek een reprise voor Nostradamus financieel niet haalbaar. Anderzijds zou een songmatige aanpak ons waarschijnlijk ook niet veel verder hebben gebracht, dus vandaar deze keuze. We proberen het nu wel anders aan te pakken door de andere contacten die we hebben opgebouwd maar of het gaat lukken is de vraag.”

Heb je vooraf besloten dat Cleopatra een dubbelalbum zou moeten worden? Had je de lengte van een theatershow in je achterhoofd?

“Nee, dat was geen besluit vooraf. We wisten echter al vrij snel dat dit verhaal een bepaalde lengte nodig zou hebben om verteld te kunnen worden en heel veel potentie zou hebben als muzikaal toneelstuk. Gaandeweg kom je dan tot de conclusie dat er ook ruimte is voor wat instrumentale uitstapjes en solo’s en dan volgt daar weer uit dat je de muziek niet op één cd kwijt kunt.”

En die oosterse invloeden?

“Uiteraard inherent aan het verhaal. Bijvoorbeeld het verhaal in Tarsus speelt zich af in Turkije. Ik moest toen direct aan die voor dat land typische strijkorkestjes denken en als je die combineert met toonladders, zoals in die streken gebruikelijk is, dan is de sfeer snel geschapen.” 

Kinderen op eigen benen, recentelijk verhuisd, een aantal maanden in Griekenland: spelen dat soort zaken een rol bij jouw concentratievermogen of rust om aan iets te kunnen werken?

“Griekenland is prachtig. We zitten daar vlak aan zee met een schitterend uitzicht, maar een computer is een computer dus waar ik ook zit, ik kan gewoon doorwerken en dat doe ik ook. De laatste maanden waren wel heel heftig. Ons huis in Hilversum stond al jaren te koop en half september – we zaten nog in Griekenland en zouden pas op 1 oktober terugkomen - komt het bericht dat iemand een bod wilde uitbrengen. We kwamen inderdaad op 1 oktober terug en toen moesten we opeens in zes weken tijd het huis ontruimen waarin we 33 jaar hebben gewoond, terwijl we tegelijkertijd het album aan het mixen waren en we moesten repeteren voor de toen nog op handen zijnde tournee.”

Je hebt tussen de bedrijven door ook weer met Camel gespeeld toen Guy LeBlanc niet beschikbaar was. Kun je daarover iets vertellen?

“Hoe het medisch precies met Guy LeBlanc is, weet ik niet maar hij was hoe dan ook ziek en voelde zich vervolgens door de medicatie zo ellendig dat hij onmogelijk mee kon op tournee. Toen Andy me belde, had ik er totaal niet meer op gerekend dat ik ooit nog bij Camel zou spelen. Ik had zelfs een paar maanden tevoren alle akkoordenschema’s weggegooid met het idee van ‘die heb ik toch niet meer nodig!’. The Snow Goose hebben we vroeger ook gespeeld, dus dat was het grootste probleem niet, maar ik had maar een week om de set in te studeren, alleen van audio... Er was niets opgeschreven. Dat sas ook een hectisch weekje en daarna heb ik een zo'n vijftien concerten meegespeeld. Door Europa crossen in een sleeper-coach, mooie zalen, vriendelijk publiek dus ik heb me kostelijk vermaakt. De contacten met Andy waren nooit helemaal weg, maar als je niet samenwerkt dan verwateren ze wel wat. Hoe het ook zij, het voelde niet alsof het alweer tien jaar geleden was!”

Dan het onvermijdelijke: afscheid van Cindy en Edward. Voor zover mij bekend was dit niet ingecalculeerd. Wat is jouw kant van het verhaal en welke consequenties heeft dit voor het promoten van het nieuwe album?

“Er speelde al wel langer een en ander, maar dit besluit had ik inderdaad niet verwacht. Eerlijk gezegd begrijp ik er ook weinig van. Het is wel zo dat een zevenkoppige band wel financiële consequenties heeft en onze boeker had mij in een eerder stadium al laten weten dat een ‘gewone' tournee in 2015 niet mogelijk zou zijn, omdat hij het financieel niet rond kon krijgen. Dit feit had niets van doen met Cleopatra en onze plannen rond deze rockopera. Ik heb vervolgens getracht alternatieven te vinden voor een tournee door Nederland: zo zouden we een nieuwe Kayakoustic-tour kunnen doen of een aantal concerten in Duitsland, maar daar zouden we met minder vergoeding genoegen moeten nemen. Mede doordat diverse bandleden werkzaamheden naast Kayak hebben, bleken mijn alternatieve voorstellen niet in goede aarde te vallen en de conclusie luidde dat we de agenda’s niet op elkaar konden afstemmen. In zulke gevallen behoud ik mij dan het recht voor om voor vervanging te zorgen en die mededeling bleek veel emoties los te maken. Ik bepaal al jaren lang de koers en ik altijd eindverantwoordelijk geweest. De enige met wie ik voorheen overlegde was met Pim Koopman, dus wat dat betreft was er niets nieuws onder de zon. In het verleden zijn toch ook diverse bandleden vervangen als ze een keer niet konden spelen, toch? Gisteren bijvoorbeeld speelden we met een andere drummer, want Hans Eijkenaar heeft elders verplichtingen bij The Voice Of Holland. Ik begrijp dan ook niet hoe mensen, die in principe gewoon zonder meer mijn eerste keus zijn, besluiten om op te stappen, terwijl ze zoveel tijd en energie in dit album gestopt hebben. Edward en Cindy hebben heel intensief aan hun zangpartijen gewerkt en een puike prestatie geleverd, maar op het moment dat we gaan praten over live optreden met deze rockopera zeggen ze de band vaarwel. Ik heb echt niet gevraagd of ze wilden gaan, het is hun eigen beslissing geweest. Het was zelfs zo dat twee dagen voordat Cindy de knoop doorhakte, Edward nog bezig was om te proberen een optreden met Motel Westcoast te verzetten om eind maart op Texel mee te kunnen doen! Overigens hebben we voor eind maart al een vervanger voor Cindy, namelijk Marjolein Teepen, die met theatrale stukken als deze prima uit de voeten kan. Ze is echter geen vervanger voor Cindy in Kayak. Ik moet ook nog zien wat ik met Kayak ga doen: als dit Cleopatra-project maar zal worden uitgevoerd en welke naam eronder staat, doet er wat mij betreft niet veel toe! Er is de laatste maanden zoveel gebeurd, dat ik er nog niet onbevangen en helder over kan nadenken. Dat gaat de komende tijd gebeuren. Het wordt anders, dat weet ik wel zeker!”

Je stelde net al dat er voordien ook enige ruis op de lijn was. Is er een reden dat dit een Kayak album is en niet een soloalbum van Ton Scherpenzeel? Hoe hebben de andere leden gereageerd?

“De andere leden moet ik zeggen hebben correct en zakelijk gereageerd. Het is uitdrukkelijk de bedoeling geweest, net als bij de vorige rockopera’s, dat het een Kayak album is want de band Kayak voert ook deze rockopera uit. Als Cleopatra, en dat hoop ik echt, tot een heuse theaterproductie zal uitgroeien, dan is het de bedoeling dat de titel leidend zal zijn en niet de uitvoerenden. Niemand heeft tot nu toe immers een (rock)opera geschreven over Cleopatra dus met een dergelijke titel zullen we waarschijnlijk meer tot de verbeelding spreken dan als we het als de band Kayak zouden promoten. Marjolein Teepen, die ook de choreografie voor Nostradamus heeft gedaan, is ook al met dit project bezig, althans met de show die op 27 maart in Texel (Den Burg) gaan opvoeren. Dan zal er ook een koor mee gaan doen en spelen we ongeveer vijf kwartier, de komende shows ongeveer een uur van het nieuwe album. Ook zullen enkele vocalisten die op de plaat meedoen daar ook acte de présence geven: Martin van der Starre en Alexander van Breemen. Wat je vanavond gaat zien en horen is een uitgeklede versie alleen met de band, zonder kostuums of videoschermen. In Den Burg spelen we in het kader van de festiviteiten op Texel vanwege het 600-jarig bestaan van de stadsrechten van Texel. Mogelijk vormt deze uitvoering een opening naar een reeks voorstellingen in seizoen 2015-2016…. Overigens ga ik met vier anderen op 26 maart in Den Burg met muziek van de Lion’s Dream de ‘Graaf’ begeleiden die de stadssleutels komt overhandigen: het gebeuren in 1415 wordt namelijk geheel nagespeeld. Dat is voor mij heel leuke bijkomstigheid.”

Heb je zelf nog andere verplichtingen zoals bijvoorbeeld voor Youp van ’t Hek?

“Net als voor andere shows heb ik de muziek geschreven voor zijn oudejaarsconference, maar die is echt heel basic. Alleen een accordeon die ik overigens tijdens de tournee van Youp ook niet zelf bespeel. Deze simpele volksmuziek ligt heel ver van Kayak en zelfs ook nog aardig ver van wat ik normaliter voor Youp schrijf. Verder een enkel dingetje tussendoor maar geen grootschalige activiteiten. Na deze tour ga ik me vol concentreren op het gebeuren op Texel en ik ga me intensief bezig houden met wat ik na deze dreun met de band wil. De show op Texel zal worden gefilmd en afhankelijk van de kwaliteit van de opnamen kunnen we er iets mee gaan doen. Ik hoop er in elk geval een goede kwaliteit trailers aan over te houden die we de theaters of geïnteresseerden uit het buitenland kunnen aanbieden als promofilmpje. Als de geluidsopnamen echt van goede kwaliteit zijn sluit ik niet uit dat we daar nog iets van gaan maken maar dat is voorshands niet de bedoeling.”

Wat zijn voor jou de hoogtepunten op Cleopatra – The Crown of Isis? Philae bijvoorbeeld?

"Dat is een lastige, want dat gevoel van favorieten heb ik nooit zo sterk. Wat ik verrassend vond is hoe She Came, She Saw, She Conquered is geworden. Daar had ik wat twijfels over maar het eindresultaat viel me toch heel erg mee. The Curse Of Isis vind ik zelf heel geslaagd en Larger Than Life is toch wel mijn favoriet, voor mij de Starlight Dancer van nu: daar zit ongeveer alles in wat we kunnen. Philae is zeker voor symfoliefhebbers geslaagd, maar die spelen we vanavond niet live. Een nummer dat zich daar wel heel goed voor leent is Actium. Overigens is jouw recensie zo ongeveer de meest positieve die we ooit hebben gehad, maar ik moet zeggen dat de meeste reacties tot nu toe erg lovend zijn."

Ga je al weer verder met schrijven voor een volgend album?

“Jazeker! Ik ga weer een soloalbum maken, maar daarop zal ik zelf niet zingen. Dat heb ik één keer gedaan, maar ik vind dat niet voor herhaling vatbaar. Wel weer muziek in diezelfde middeleeuwse Renaissance-stijl want dit type volksmuziek staat toch wel heel dicht bij mij! Ik sluit niet uit dat dit album nog in 2015 gaat verschijnen en omdat ik dan het meeste werk zelf kan doen zal een crowdfunding zoals voor Cleopatra essentieel was, niet nodig zijn.”

Discografie:

See See The Sun (1973)

Kayak (1974) 

Royal Bed Bouncer (1975)

The Last Encore (1976)

Starlight Dancer (1977)

Phantom Of The Night (1979)

Periscope Life (1980)

Merlin (1981)

Eyewitness (1981)

Close To The Fire (2000)

Night Vision (2001)

Merlin - Bard Of The Unseen (2003)

Nostradamus – The Fate Of Man (2005)

Coming Up For Air (2008)

Letters From Utopia (2009)

Anywhere But Here (2011)

Cleopatra - The Crown Of Isis (2014)

Live:

Chance For A Live Time (2001)

Merlin - Bard Of The Unseen Live (2004)

Kayakoustic (2007)

The 35th Anniversary Concert (2008)

Pim Koopman Tribute (2011)