JEAN MICHEL JARRE, Aero

2004: een zomerse septemberdag in Amsterdam. Op de Haarlemmerdijk heeft de huidige platenmaatschappij Warner Music van Jean Michel Jarre een bioscoop afgehuurd om de internationale pers - en een evenzo groot aantal fans - de gelegenheid te geven om onder auspiciën van Jarre zelf en zijn eigen geluidstechnicus een uittreksel van zijn op handen zijnde cd/dvd Aero te beluisteren in 5.1-surround. Jarre, in zijn thuisland Frankrijk in 1994 geridderd vanwege zijn verdiensten op muzikaal gebied en van wie je zijn leeftijd (56) op geen stukken na afziet, was wat vermoeid. Al het geregel en de bezoekjes aan China in verband met zijn concert in Beijing op 10 oktober en daarbij het vele werk dat hij in zijn nieuwste creatie heeft gestoken, begon zijn tol te eisen. Maar dit was, zoals hij zelf toegaf 'part of the job, I guess.' Voorafgaande aan de persconferentie kreeg ik de gelegenheid om op een aantal puntjes uit de kleurrijke carrière van deze megaster een toelichting te vragen op reeds gepubliceerde informatie.

Als zoon van Maurice Jarre, de bekende componist van de filmmuziek van onder meer Lawrence Of Arabia en Dr. Zhivago, moet de muziek je met de paplepel zijn ingegoten?

"Nou, eigenlijk viel dat wel wat tegen: mijn ouders scheidden toen ik zeven was, waarna mijn vader definitief naar Amerika vertrok. Sindsdien kan ik de keren dat ik hem heb ontmoet nog gemakkelijk tellen, een bijzonder trieste constatering eigenlijk! Wel bleek het musiceren en componeren in mijn bloed te zitten. Ik speelde al snel gitaar en toetsen en vanaf mijn zestiende begon ik in een bandje en rond mijn twintigste raakte ik de ban van synthesizers. Naast commercials voor onder meer Pepsi en Nestlé schreef ik ook de eerste elektronische muziek voor het Parijse Operahuis en in 1973 verscheen mijn eerste soundtrack Les Granges Brûlées, dat recentelijk op cd is uitgebracht. Voordat ik bekend werd met Oxygène in 1976 componeerde ik ook nog diverse hits voor grootheden als Christophe, Patrick Juvet, Françoise Hardy en Gérard Lenorman."

Het uitbrengen van Oxygène had nogal wat voeten in de aarde?

"Klopt! Samen met Michel Geiss, mijn technische steun en toeverlaat, had ik het album klaar, maar er was geen maatschappij te vinden om het uit te brengen. Uiteindelijk klopte ik aan bij FRancis Dreyfus, een goede vriend die toen directeur van Disques Motors was. Ondanks het feit dat zijn belangstelling voornamelijk uitging naar jazzmuziek was hij toch bereid om mij te helpen. Hij nam een extra risico door maar liefst 50.000 exemplaren te persen. Geen van ons beiden heeft er echter ooit spijt van gehad, want dat album heeft ons allebei rijk gemaakt. Francis maakte direct gebruik van de middelen door de zaken groots aan te pakken en Dreyfus Records was geboren. Ikzelf heb destijds een prachtig huis in Croissy gekocht waarin ik mijn eigen studio heb gebouwd."

In 1979 gaf je jouw eerste groots opgezette concert in Parijs met een publiek van één miljoen mensen goed voor registratie in het Guinness Book of Records. Na deze primeur volgde in 1981 je historische concert in China, waarbij je de eerste westerse muzikant was die optrad in het post-Mao China. Er zouden nog vele memorabele concerten volgen, zoals het concert in Moskou met een bezoekersaantal van rond de 3,5 miljoen. Ook nu sta je aan de vooravond van een groots concert in Beijing, de verboden stad.

"Inderdaad. Maar wat een hoofdbrekens en nachtmerries heeft me dat gekost. De bureaucratie in Frankrijk is al berucht maar die in China is zo mogelijk nog erger, dus kun je nagaan wat er gebeurt als je die twee combineert! Maar goed, alles is zo goed als rond. Het belooft weer iets heel bijzonders te worden, want speciaal voor deze gelegenheid heb ik ook muziek gecomponeerd voor het Chinees orkest waarmee we samen optreden. Ik ben een aantal keren overgevlogen en ik moet zeggen dat ik telkens weer diep onder de indruk ben van de bovenmenselijke toewijding en discipline van de musici daar. Zelfs het meest professionele orkest in het westen kan daar maar amper aan tippen!"

Is het niet vreselijk lastig om muziek te schrijven voor instrumenten als de Jinghu (2-snarige viool) en de andere klassieke Chinese instrumenten die immers een geheel andere klankkleur en bereik hebben dan wij gewend zijn van de ons bekende klassieke instrumenten?

"Ach, dat lijkt maar zo. Als je verdiept in de muzikale cultuur van China en je kent de beperkingen in toonhoogte van de diverse instrumenten, dan valt het best mee. Bovendien ben ik verzekerd van een deskundige die mijn westerse schrijfwijze van muziek overzet naar de in China gebruikelijke."

Ik heb begrepen dat jouw concert deel uitmaakt van een landenuitwisseling tussen Frankrijk en China en dat ook president Chirac van de partij zal zijn. Ben je geïnteresseerd in politiek? Je bent ook woordvoerder voor de UNESCO die een van jouw composities tot lijflied heeft verheven?

"Ik heb niet veel met politiek. De meeste politici hebben als voornaamste belang om de eerstvolgende verkiezingen te winnen en denken meestal niet echt ver vooruit of in het algemeen belang. Dat is het mooie van UNESCO: geen politieke organisatie, maar wel geheel en al ten dienste van de mensheid, daar voel ik mij prima op mijn gemak."

In september 1998 had je een wereldprimeur met je 3D-concert in Parijs. Nu, zes jaar later, kom je met een album dat beoogt de huidige luisterstandaard van stereo te vervangen door 5.1-surround sound. Heeft je Aero-concert op 7 september 2002 in Denemarken iets met het nieuwe album A.E.R.O. (Anthology of Electronic Revisited Originals) te maken?

"Jazeker! De uitvinding van stereo in 1958 bleek een grote verbetering ten opzichte van het sinds 1877 bestaande monogeluid. Tijdens dat concert in de kop van Jutland kreeg het toch al sublieme geluid door de werking van de wind een extra dimensie voor mijn gevoel. Zo had ik steeds voor ogen dat mijn muziek beleefd zou moeten worden! Midden in de muziek staan, omgeven worden door klanken, dat was mijn ervaring in Denemarken. Van muziek genieten zou eenzelfde gevoel moeten geven als sex met elke vezel in je lichaam het ervaren en ervan genieten. De haren op je lijf moeten overeind gaan staan; dat is pas ultiem luistergenot! Sindsdien heb ik me suf gepiekerd hoe ik dit doel zou kunnen bereiken. Het antwoord kwam uit de filmindustrie: 5.1-surround. Daarbij stelde ik mij als eis dat ik een echte 5.1 wilde realiseren, niet een gekunstelde aangepaste stereoversie."

Aero is op drie nummers na bewerkt ouder materiaal. Heb je daarvoor bewust gekozen? Vanwaar al die, soms erg schril en overdonderend klinkende intermissions? Hoe heb je uiteindelijk die volwaardige 5.1-surround technologie gerealiseerd?

"In eerste instantie wilde ik wel degelijk een geheel nieuw album maken. Toen bekroop mij de frustratie dat ik zoveel mooie muziek heb gemaakt die nooit heeft geklonken zoals ik het gewild had door de technische beperkingen. Ook de komst van de cd in de jaren tachtig en zelfs negentig bracht daarin geen verandering. De dynamiek was gewoon minder dan van de lp! Voor mij was de cd qua technologische ontwikkeling in de digitale wereld vergelijkbaar met de 78-toerenplaat in de periode van de groeven. Dus bedacht ik me dat ik nu de kans had om mijn muziek van toen voor iedereen bereikbaar te maken in een vorm die destijds onbereikbaar was, namelijk de luisteraar midden in de muziek! In het begin van dit proces heb ik de hulp ingeroepen van mensen uit de filmindustrie. Die bleken echter een vooringenomen standpunt te hebben met betrekking tot de plaats waarvan het geluid vandaan moest komen - dialoog-zang voor-midden, muziek stereo, effecten van achteren - en dat wilde ik nu juist niet. Ik wilde elk kanaal optimaal benutten naar mijn eigen inzichten. Uiteindelijk heb ik maandenlang gezwoegd en met hulp van Francis Rimbert en Patrick Pelamourgues elke noot opnieuw opgenomen om de mogelijkheden van een volledige 5.1-surround sound optimaal te benutten. De meeste apparatuur voor audio 5.1, moesten we namelijk zo goed als helemaal zelf uitvinden! Door - deels overdonderende - modern klinkende tussenstukjes te gebruiken zijn alle nummers naadloos aan elkaar gesmeed en klinkt het geheel ook zeer eigentijds. De mastering geschiedde in mijn eigen studio en nam drie weken in beslag. Maar goed, eindelijk heb in mijn AERO-space, een ruimtelijk avontuur in de muziek, waarvan ik hoop dat het aan de basis zal staan van een revolutie op het gebied van de manier waarop men naar muziek zal gaan luisteren. Zo'n dertig miljoen mensen in Europa hebben immers een home cinema en meer dan een setje van rond de € 400 heeft het publiek niet nodig om het gigantische verschil in geluid te beleven! Daarmee kan de platenindustrie ook een verschil gaan maken met alles wat je tegenwoordig in stereo kunt downloaden!"

Waardoor laat je je inspireren bij je composities? Is het toetsenbord nog steeds je voornaamste instrument?

"Absoluut, om je tweede vraag te beantwoorden. Alhoewel de computer natuurlijk niet meer valt weg te denken, maar dan vooral bij de opbouw van een nummer. Bij de opnametechniek, enzovoorts, blijft een toetsenbordje - ik heb er altijd een bij me die op mijn laptop kan worden aangesloten - onmisbaar voor een eerste melodielijn. Bij opdrachten heb je natuurlijk een bepaald idee en ook een kader waarbinnen je moet werken. Met eigen nummers zijn het vaak heel simpele dingen: een melodielijn voor een van de nieuwe nummers op Aero, maakte ik in het vliegtuig naar China! Gisterenavond op weg hierheen viel me een grappig ritmisch geluid in de trein op dat ik heb opgenomen op een minidisc. Zonder enige twijfel zal dat te eniger tijd ook worden gebruikt!"

Speelt Patrick Rondat nog een rol in de komende periode?

"Jazeker, hij zal ongetwijfeld een aantal concerten meespelen. Ik hou immers van gitaar! (Hij speelde vroeger zelf ook niet onverdienstelijk, MvBF) Ik luister namelijk echt niet alleen naar klassiek of jazz maar ook naar metal. Ik leerde Patrick kennen toen hij al een naam verworven had, ongeveer twaalf jaar geleden. Het klikte bijzonder goed tussen ons en sindsdien is hij een vaste waarde voor die concerten waarbij ik graag een gitarist wil hebben."

En de 'liefde' met Francis Dreyfus?

"Oei, da's pijnlijk. We hebben zo veel met elkaar meegemaakt, zo veel goede dingen ook. Maar ja het leven gaat door en mensen ontwikkelen nieuwe verlangens, zoeken nieuwe uitdagingen. Evengoed doet het pijn als was het een echtscheiding om bij zijn label weg te gaan!"

Tot slot: de ogen op de dvd?

"Ik wilde de mensen wel iets laten zien, maar geen videofilmpjes of iets dergelijks, maar iets wat mensen de ruimte geeft om hun eigen fantasie de vrije loop te laten. In een sessie van anderhalf uur aan één stuk, waarbij actrice Anne Parillaud met haar hoofd in een blok heeft gezeten en vergelijkbaar met de luistersessie van vandaag Aero in 5.1 heeft beluisterd. Haar ogen geven de reacties weer op wat zij hoorde. Mensen die zonder beeld willen genieten, zetten hun scherm uit, anderen vinden het wellicht prettig dat ze het idee hebben dat ze niet alleen zitten te luisteren of beschouwen deze ogen als een natuurlijke spiegel."

Na een spetterende 5.1 versie van stukken Aero te hebben gehoord en gevoeld, gingen we weer over tot de orde van de dag. Wat een fenomeen!

Discografie:

Oxygène (1976)

Equinoxe (1978)
Magnetic Fields (1981)
Concerts In China (1981)
Musik Aus Zeit Und Raum (1983)
Zoolook (1984)
Rendez-Vous (1986)
In Concert Houston-Lyon (1987)
Revolutions (1988)
Jarre Live (1989)
Waiting For Cousteau (1990)
Images (1991)
Chronologie (1993)
Hong Kong (1994)
Oxygene 7-13 (1997)
Metamorphosis (2000)
Sessions 2000 (2002)
Geometry Of Love (2003)
Aero (2004)

ENGLISH:

Jean Michel Jarre, France's most renowned musician of electronic music, doesn't visit the Netherlands too often. However, on the occasion of the presentation of his latest work Aero (Anthology of Electronic Revisited Originals) he made an exception. Before the assembled international press and several dozens of lucky fans he explained why he feels the time for a sound revolution has come. Prior to his introduction and the listening session with tracks from Aero in full 5.1 surround sound, your humble reporter had the opportunity to shake hands with the great man himself and asked him a few questions, though he had to wait until Jarre had finished a couple of calls on his mobile phone, chattering away in French.

Is this one of several working visits or do you have the opportunity to enjoy the city of Amsterdam as well?

"No, unfortunately not. Yesterday I arrived from France by train and I will be traveling on again today. Of course it's all part of the job, but as a matter of fact this kind of promotional activity comes at a rather inconvenient time right now. The preparations for the next tour have taken lots of time, starting with the Beijing concert in the Forbidden City. If you only knew what nightmares the bureaucracy both in France and in China has given me. One country is bad enough as it is, but the two of them together..."

One of many sensational public extravaganzas you have presented in the past has been your first large-scale concert in Paris (1979), attended by an audience of no less than one million. Shortly thereafter came your historic concerts in China (1981). At that time you were the first musician from the West to perform in post-Mao China. What is the reason for going to China this time? Do you have anything special planned again?

"Of course being permitted to play in the Forbidden City is quite a unique opportunity in itself which not many people are likely to obtain, but when the French government came to me with this proposal for a cultural manifestation in China this was an offer I simply could not refuse. And yes, the biggest surprise will be the participation of a large Chinese orchestra. I have written some music for this orchestra as well. The assistance of several expert translators - as the Chinese and Western ways of performing music do differ quite a lot - and the truly superhuman motivation displayed by the orchestra will definitely contribute to another memorable concert."

Two years ago, on September 7th 2002, you did a concert in Denmark entitled Aero, a homage to the wind, against the backdrop of a local windmill park. How does this relate to your latest album and why have you opted for a kind of 'best of" album? What has been your inspiration for the new tracks?

"In fact, the Aero-concert marked the launch of my conception of how music should be experienced in the twenty-first century. The effect of the wind was unique: you were really able to feel the sound waves passing through your body. You were literally immersed in the sound and this was the idea that I had always envisioned. At first I planned to compose an entirely new album. Then I realized that my music from the past could at last be made to sound the way it was meant to in people's living rooms, thanks to the current state-of-the-art technology. By now about thirty million families in Europe own a home cinema set and thus they are able to enjoy 5.1 surround sound. To me this proved to be the solution, because 400 euros will already buy you a decent little set and listening to Aero on a system like that will really blow you away! Right from the start it has been my intention to make electronic music accessible to everyone. The idea behind this has simply been that I've always looked upon the CD as the 78-RPM record of the digital age because of its obvious limits in dynamic range as compared to the vinyl LP. In the meantime, however, we've moved on to the next phase. Inspiration? Well, often very simple things really. I came up with one of the tunes from Aero during a flight to China. I always carry a small keyboard with me which can be connected to my notebook, that's why. Or, for instance last night I noticed a funny little noise while traveling on the train on my way here and I recorded it onto a mini-disc. I'm definitely going to use it for something in the future!"

The listening session was spectacular! How did you create this 5.1 surround sound? What is the deeper meaning of these sometimes heavily effect-laden interludes in-between the 'real' pieces?

"Yes, did you like it? Thank you! We've tried to leave nothing to chance. I even had my own technician flown in this morning to carry out some last-minute fine tunings. For Aero I started off working with some people from the film industry, because I assumed they would be able to provide me with all the knowledge about 5.1 surround technology. Very soon though I came to the rather disappointing conclusion that these people only had a lot of uncompromising and preconceived ideas about what sound has to emanate from which speaker, and that with them it was all strictly and exclusively based upon the concept of film. You know, music left and right, dialogue in the center. This will get you an upgraded stereo version and that was not what I was after. I wanted to be able to use all channels in an optimal and equally balanced way. Together with my technicians I went into it and we ended up re-recording almost every single note and inventing almost every 'tool' ourselves. Mastering it in my Croissy studio, which means adjusting the level of each individual channel, took another three weeks. All in all this album took more time than I had bargained for, but we managed to finish it! By implementing the interludes the whole album sounds very modern even though some of the music is about 25 years old. It's also a clever way to seamlessly link individual songs together."

When I comparie the music I've just heard to Metamorphoses or Geometry of Love, this sounds more like typical Jarre to me. You're probably going to play a lot of music from Aero during the upcoming tour. Can you tell us anything more about that? Will you bring Patrick Rondat along again?

"The main goal of the upcoming concert series will be to put the listener right in the centre of the event, both visually and sensory. With the aid of large screens all around and full 5.1-surround technology I hope to be able to convince the music loving audience about my new standard in sound quality. Of course Aero will play a central part but we will perform a piece from Geometry of Love as well. Patrick Rondat and I have known each other for about twelve years now and he will certainly participate in a few concerts. Because after all, though I'm totally hooked on synthesizers, I love guitar music as well (as a youngster he was a fairly accomplished guitar player, MvBF). I like to listen to metal and prog metal like things, besides classical music and jazz by the way."

Speaking of jazz, how about jazz freak Francis Dreyfus, who gave you a leg up years ago with Oxygène?

"Leaving Dreyfus Records was not an easy step to take. But with Sony I wasn't completely satisfied as well so now I've signed up with Warner Music. At the time Francis was prepared to take the risk and had 50,000 copies of Oxygène pressed - mainly to help me, not because he was really all that enthusiastic about my music. But for some reason or another he trusted his intuition. This album alone has made us both rich, you know, so he more than recovered his costs. It enabled him to establish Dreyfus Records and he's still doing well with it. But anyway, after all these years you tend to drift apart and despite all the good and beautiful memories of the relationship with Francis I had reached the point where I decided to take another course business-wise. However, it still feels like a kind of divorce, because we haven't really been in touch since."

Whose eyes are on the cover and the DVD?

"The eyes on the cover are mine, those on the DVD are an entirely different story altogether. We wanted the DVD to have a visual aspect as well without 'programming' the listeners with all kinds of video images. We wanted to offer them the opportunity to 'look at something' or to 'share the listening experience with somebody', so we came up with the idea to film just eyes. In this case it has been a remarkable achievement indeed because the actress Anne Parillaud had to spend about an hour and a half sitting on a small chair in my studio with her head fixed in some kind of block. These are the 'real-time' reactions of her eyes to the music whilst listening to the 5.1 version of Aero!"

I would have loved to have asked Jean Michel Jarre about the somewhat imbalanced relation of the number of his mega concerts to the number of DVD's he has released so far, whether he has plans to release some entirely new work in 2005, how he manages to retain his incredibly youthful looks at 56, his current relationship etcetera, but the audience had already been waiting for almost fifteen minutes for their star to appear, so...