ARJEN LUCASSEN, The Source

(Tekst: Menno von Brucken Fock, eindredactie Peter Willemsen)

Sinds de release van The Final Experiment (1995) is Arjen Lucassen, de voormalige gitarist van Bodine en Vengeance, uitgegroeid tot een icoon op het gebied van rockopera’s met internationale faam. Verraste hij in 2016 nog met The Gentle Storm, een project met Anneke van Giersbergen (ex-The Gathering), in het voorjaar van 2017 gaf hij een vervolg aan zijn reeks albums onder het pseudoniem Ayreon. Zijn achtste album, wederom een dubbelcd en -lp, is opnieuw verrassend te noemen, want Lucassen laat een aantal stokpaardjes schieten en pakt uit met een science fictionverhaal over de apocalyps veroorzaakt door de volledige afhankelijkheid van machines. De mensheid kan worden gered via een reis in een ruimteschip dat als een soort ark van Noah fungeert. Een nieuw leven onder water op planeet Y, dat refereert aan een ouder album, namelijk 01011001 (Y in computertaal). Op huisbezoek in het Brabantse land praatten we over de grote bassisten die ons ontvallen zijn, zoals John Entwistle (The Who), Phil Lynott (Thin Lizzy), Jack Bruce (Cream), Chris Squire (Yes), Greg Lake (Emerson, Lake & Palmer) en John Wetton waarvan de laatste twee ons zeer recent ontvallen zijn. Verder vertelde Arjen waarom hij wéér niet op vakantie is geweest.

Arjen, zo’n twee jaar geleden, aan de vooravond van de release van The Gentle Storm, zei je dat je na zoveel jaar wel eens op vakantie zou willen na die release. Is dat er toen eindelijk van gekomen?

"Niks van gekomen, helemaal niks. De op handen zijnde promotietour wordt mijn vakantie, want sinds ik Lori LInstruth ken is een vakantie, laat staan samen, steeds maar uitgesteld. Voor de promotie van The Source moet ik door Europa vliegen en vanaf een uur of negen ’s morgens beginnen de interviews. Met uitzondering van een middagpauze van een uur gaan die door tot een uurtje of acht ’s avonds. Dan weer vliegen naar de volgende stad, enzovoort, maar ik klaag niet hoor! Het hoort er bij, het is absoluut nodig dat ik dit doe, maar eigenlijk ook wel precies wat ik wil. Ik ben niet zo’n strandligger of stadslenteraar. Ik heb een plaat gemaakt waar ik trots op ben en ik vind het heerlijk om daarover te praten! In het verleden had ik wel eens dagen van zestien tot achttien interviews per dag, vooral in Frankrijk en dan raak ik op het eind van zo’n dag wel eens een beetje gaar en ik weet dan soms niet meer of ik iets nu al wel of niet heb uitgelegd. Dus nu doen we er maximaal tien per dag. Tot nu toe alleen de omliggende landen, maar er zijn nog geen plannen voor de VS. Jammer want de voorverkoop gaat als een speer daar!"

Dat is inderdaad vreemd, want je zou zeggen dat een album met mensen als James LaBrie, Kevin Gilbert en Russell Allen liefhebbers daar toch moet aanspreken?

"Nou, misschien dit keer wel, want The Theory Of Everything moest worden geïmporteerd en dat is zo duur dat de verzendkosten de kosten van het album overstijgen! Mascot Records kan geloof ik zelf importeren en dat scheelt een hoop, dus nu zal de verkoop ook stukken beter gaan, verwacht ik."

Ik heb The Gentle Storm bewust laten schieten voor de bespreking in iO Pages. Ik vond het een puike plaat, maar veel te weinig prog voor een Vette Krent. Desondanks kreeg je toch de iO Pages Award bij de keuze van de lezers! Wat vind je daar zelf van eigenlijk?

"Helemaal perfect als dat door de lezers wordt bepaald. Ik krijg wel eens een award aangeboden, maar als dat puur uit een soort politieke overwegingen wordt gedaan, dan bedank ik voor de eer. Zo’n award zoals die van jullie is te gek!"

Heb je zelf veel met de Theater Equation van doen gehad? Kun je iets over het hoe en waarom vertellen?

"Het oorspronkelijke idee kwam van mij, maar mijn toenmalige manager (Yvette Boertje- MvbF) stond er op om het helemaal zelf te doen, want het is uiteraard bekend dat ik als control-freak anders de touwtjes strak in handen had willen hebben. Ze had een hele hal afgehuurd om de stage-set na te bouwen en er is twee jaar lang met internationale vocalisten gerepeteerd die deels telkens moesten worden ingevlogen. Al met al een bijzonder kostbare productie, zo kostbaar dat mijn ex-manager de dag na de uitvoering van de aardbodem was verdwenen. Ik heb bij gerucht vernomen dat ze opgenomen schijnt te zijn in een inrichting. Toen wij onze rekeningen voor een percentage van de tickets stuurden, zoals was afgesproken, kreeg ik van een faillisementsbureau te horen dat er geen geld meer was. Alleen de vocalisten en sommige muzikanten waren betaald. Het geluid, het licht en wij waren niet betaald. Een verliespost van enkele tonnen! Alles was ook bar slecht geregeld. Daar kwam ik achter omdat ik de laatste week voor de show erbij betrokken werd. Een week voor de uitvoering bleek er geen lichtshow te zijn: die hebben wij twee dagen voor de uitvoering helemaal moeten inprogrammeren en terwijl het publiek al de zaal in kwam waren wij nog bezig om die lichtshow voor elkaar te krijgen! Sommige zangers zoals Anneke van Giersbergen, wist niet dat er van haar verwacht werd dat ze ook moest acteren, want ze had het hele script niet gehad. De zangers hadden niet de juiste microfoons voor een dvd-opname dus ook dat moest op het laatste moment nog geregeld worden. Het aparte is dat muzikanten en zangers het zo vreselijk goed gedaan hebben dat niemand daar iets van gemerkt heeft en de show was een gigantisch succes. In feite is dat ook de katalysator geweest voor de komende Ayreon Universe in september. Ik ben met Joost van den Broek om de tafel gaan zitten en we zeiden tegen elkaar: als deze Theater Equation al zo’n succes is geworden, terwijl het zo slecht geregeld was, wat zou er dan gebeuren als alles tot in de puntjes op de rit gezet wordt? Nu vergaderen we geregeld en we zien er op toe dat er niets aan het toeval wordt overgelaten en nu ben ik de baas, samen met Joost. Toffe gozer trouwens en een topper om in je team te hebben!"

Over Joost gesproken, die speelt op The Source alleen maar een stukje op de vleugel?

"Inderdaad, geen solo’s van hem op dit album maar hij speelt nog wel een stukje elektrische piano in The Source Will Flow, een nummer geïnspireerd op No Quarter van Led Zeppelin. Pure prog!"

Er zijn weer nieuwe versies van je eerste albums verschenen, ook op vinyl. Wat is jouw rol daarin geweest en hoe kijk jij aan tegen de comeback van vinyl?

"De licentieperiode bij InsideOut was verlopen, dus nu zijn die titels overgegaan naar Mascot. Zij brengen echt supermooie pakketten uit. Het is overigens wel zo dat die lp-versies aardig lopen in de voorverkoop, maar niet waanzinnig goed, wat wel wordt verwacht als Into The Electric Castle op lp wordt uitgebracht. Die eerste twee zijn niet de favorieten van de meeste liefhebbers, laten we zeggen zo’n duizend stuks. Overigens waren de 600 gekleurde vinylexemplaren van The Source binnen een uur uitverkocht! Persoonlijk ben ik niet zo’n fan van vinyl, maar ik ben wel superblij dat lp’s weer in de lift zitten qua verkoop, want het dwingt mensen om te luisteren: als je een lp opzet ga je ervoor zitten. Je skipt niet, het is geen achtergrondmuziek dus ja, ik vind het een heel gunstige ontwikkeling."

Je was ten tijde van The Gentle Storm al van plan om met een nieuwe Ayreon te komen. Is je benadering anders geweest dan bij de voorgaande albums en zo ja, wat is of zijn de grootste verschil(len)?

"Inderdaad is de benadering totaal anders geweest. Gewoonlijk begin ik gewoon met ideeën, neem alles op en krijg op basis van de muziek vaak de inspiratie voor een verhaal, ik ga de zangers erbij zoeken en tot slot het artwork. Als ik begin heb ik daarbij totaal geen visie over wat het eindresultaat moet worden. Vooraf wist ik al twee dingen: het zou een Ayreon worden en ik wilde weer terug naar science fiction. Voor dit album ben ik begonnen met het artwork. Ik heb het wekenlang internet afgestruind met ‘sci-fi artwork’ als zoekopdracht. Uiteindelijk stuitte ik op de Fransman Yann Souetre en ik vond al zijn werk direct mooi! Toen zag ik een plaatje van een vrouw onder water aan allerlei slangen en dat was wat ik zocht. Yann heeft uiteindelijk de nodige aanpassingen gedaan. Hij tekende een ontwerp en vervolgens ging hij dat minutieus millimeter voor millimeter digitaal uitwerken. Dat plaatje bracht me op het verhaal van onder water levende, mensachtige wezens en waarom zou dat dan niet Planet Y kunnen zijn waarmee 01011001 begint? Planet Y is overwoekerd door machines, die de infrastructuur hebben overgenomen. Mensen zijn zo afhankelijk van de technologie dat ze hun emoties verloren hebben. Een nieuw menselijk ras zou die emoties moetem terugbrengen. Waarom zou dit dan niet Forever kunnen zijn? Misschien was het wel een mens? Mogelijk moet je dit album zelfs als een ‘prequel’ zien, nog voor het hele Ayreon-verhaal. Hoe kwamen de mensen op Planet Y terecht en hoe is de technologie alles gaan beheersen? Zo kwam ik eigenlijk al op het verhaal, wellicht zelfs een voordat ik een noot geschreven had en ik ging dus heel gefocust aan het werk om dit verhaal uit te beelden."

Is je benadering om muziek te componeren nu ook anders geweest?

"Zeker! Bij TheTheory Of Everything ben ik gewoon begonnen en elke dag als ik in de studio zat, plakte ik er een stukje muziek aan vast zodat ik op het eind vier nummers van elke ruim twintig minuten had. Alles is toen gebruikt en daarmee is dat een spontaan en eclectisch album geworden, maar zonder enige selectie. Ik denk dat een dubbelalbum als Tales From Topographic Oceans van Yes ook zo ontstaan is. Voor dit album heb ik veel meer nummers geschreven, maar uiteindelijk een selectie gemaakt en in mijn optiek de beste behouden. Die moesten ook ‘catchy’ zijn en in de goede volgorde worden gezet. Ik gebruik daarvoor nog ouderwets papiertjes met de werktitels er op. Om de juiste volgorde te bepalen had ik voor mijn soloalbum en paar fans, vertrouwelingen, gevraagd welke nummers zij op het album zouden zetten en welke op de bonusdisc, want ik vond mezelf niet objectief genoeg. Voor The Source heb ik die ‘Circle Of Trust’ nog iets uitgebreid, zoals bekend want jij was daar één van. Tot mijn verbazing vonden jullie andere nummers veel beter dan ik zelf waardoor bijvoorbeeld Sea Of Machines dan opeens een belangrijkere rol krijgt. Ik vind het onwijs belangrijk dat mensen van mijn muziek genieten en mede daarom betrek ik een selectie van fans bij mijn keuzes. Ik ben niet het type van ‘ik maak wat ik leuk vind en de fans interesseren me niet’ maar andersom ga ik ook geen dingen doen waar ik niet achter sta. Het lijkt me vreselijk om een hit gescoord te hebben en vervolgens gedwongen te worden om in die stijl verder te moeten gaan omdat het publiek iets anders niet pruimt!"

Wat vooral intrigeert is hoe je de stap maakt van kale muziek naar de teksten en dan ook nog wie wat moet zingen?

"Dat is een heidense puzzel waarmee ik twee weken bezig ben wederom met papiertjes. Ik wil er met de verhaallijn in mijn achterhoofd primair voor zorgen dat de zangstemmen evenwichtig over het album worden verdeeld en dat ik voor bepaalde passages al zeker weet welke stem ik daar wil hebben. Dan ga ik mijn teksten pas maken. Bij vorige albums heb ik steeds gezocht naar nieuwe vocalisten, dat houdt het vers voor mij, mensen kunnen nieuwe zangers of hun bands ontdekken maar de fans van die zangers of hun bands kennen mij misschien en zo kan ik er ook weer nieuwe fans bij krijgen. Nu waren er andere overwegingen: ik hoorde als het ware al stemmen van bepaalde zangers, ik wilde gewoon de beste vocalisten op dit album hebben en met een nieuwe platenmaatschappij wilde ik ook wel iets bewijzen, temeer daar The Theory Of Everything eigenlijk niet echt geweldig verkocht. Ik begin met een lijst van zo’n tweehonderd zangers. Paul McCartney, Geddy Lee en David Gilmour kan ik vergeten, dus dan werk ik de lijst verder af en dan hou ik er zo’n veertig over die ik ga aanschrijven. Dan begint het moeizame proces van wachten en afspraken maken."

Je hebt in dat traject ook je eis om iedereen naar het Electric Castle te halen laten vallen?

"Ja joh, dat moest wel. Veel collega’s hebben hun eigen bands en projecten en dat is begrijpelijkerwijs hun prioriteit. Als me dan gevraagd wordt of ze het in hun eigen studio zouden mogen doen, moet ik dan nee zeggen? Voordeel is tijdwinst, maar ook dat ze het in hun eigen tijd kunnen doen en niet in de door mij opgelegde tijd. Bovendien zijn het her en der behoorlijk uitdagende partijen en dan moet de betreffende stem wel goed zijn om te kunnen bewerkstelligen wat ik ze heb gevraagd. Als ze in hun eigen studio’s werkten, wilde ik ook graag dat ze een video zouden opsturen van die opnames. Daarnaast moesten er ook goede foto’s komen en zo kan zo’n proces vele weken duren. Dus helaas, maar drie vocalisten hier in mijn studio: Floor Jansen, Simone Simons en Michael Eriksen (Circus Maximus)."

En hoe verliep de transformatie van verhaal naar songtekst?

"Ik baseer de karakters op de zangers en schrijf dan pas de teksten. Probleem is dat als dan een of meer vocalisten afzeggen je dan de tekst hebt geschreven op een bepaald karakter voor die zangstem en dan moet je gericht naar een vervanger gaan zoeken. Bij het vorige album waren dat Geoff Tate en Jon Anderson die afhaakten en dat brengt mij dan wel in de problemen. Uiteindelijk bepaalt de plek van de zangstem welk stukje verhaal daar komt en het is dus niet zo dat in dat bepaalde nummer dat deel van het verhaal móet komen. Goed voorbeeld is Into The Electric Castle. Fish deed mee dus er moest een Schot in het verhaal voorkomen en dat is uiteindelijk The Highlander geworden. VoorThe Source is een sprekend voorbeeld Michael Mills (TH1 – Trans Human) die alle koortjes zingt. Michael kwam zelf met het idee om een Android uit te beelden en zo heeft hij de hele overgang van 01 naar The Source gestalte gegeven. Iemand als James LaBrie moet je sturing geven en dan komt-ie met een prachtige prestatie voor de dag; Michael Mills moet je zijn gang laten gaan. Hij komt met ideeën die ik nooit zou hebben bedacht Toen hij met die waanzinnige koortjes op Run Apocalypse Run kwam vond ik dat zo gaaf dat ik dat op het hele album wilde hebben, dus zo is zijn rol opeens gegroeid. Hij heeft ook een persiflage op The Source gemaakt. Een T-shirt met daarop een koddige versie van het artwork op The Source en hij noemt dat Toeryeon – the Sauce. Hij vroeg me of ik het niet vreselijk zou vinden: ik heb gesteld dat ik de humor er best van inzag maar dat-ie me wel een shirt moest toesturen."

Hoe krijgen al die zangers hun in te zingen stukken toegestuurd en hoe weten ze wanneer ze wat moeten zingen?

"Daar heb ok zogeheten ‘guide vocalists’ voor gebruikt. Dat zijn Wilmer Waarbroek en Will Shaw, een Amerikaan die ik via internet ontdekte, omdat ie op YouTube filmpjes had gepost waarin hij achter het stuur van zijn rijdende auto nummers van anderen zingt. Toen ik hem nummers van mij hoorde zingen, vond ik dat zo vreselijk goed dat ik hem benaderd heb. Verder Lisette van den Berg en Jan Willem Ketelaars. Enfin, die vier zijn hier geweest om alle partijen in te zingen en dat hebben ze op zo’n hoog niveau gedaan dat ik zelfs van de door mij gevraagde vocalisten te horen kreeg dat ze nog nooit zulke goede guiding vocals hadden gehad. Prettige bijkomstigheid was dat al die zangers hun uiterste best hebben gedaan om die prestatie te verbeteren. Soms is het nodig dat ik iets van het verhaal uitleg om een zanger de juiste emotie mee te kunnen geven, maar veelal krijgen ze alleen de stukjes die ze moeten inzingen."

Qua instrumentalisten ligt de nadruk vooral op de gitaristen en qua zang vooral uit de metalhoek. Mee eens?

"Klopt. Ook hier heb ik gezocht naar de beste ter wereld. Paul Gilbert is voor mij dé gitarist van de jaren tachtig, Guthrie Govan beschouw ik als de beste gitarist ter wereld en Marcel Coenen is mijn nummer 1 in Nederland. Andy Latimer (Camel) had ik bijna op dit album gehad, maar er is nu wel een basis voor samenwerking in de toekomst. De vocalisten? Ja, vooral metal en ik denk als reactie op The Theory Of Everything, mijn meest progressieve album tot nu toe. Daarop spelen leden van Yes, King Crimson, Emerson, Lake & Palmer en Genesis mee dus ik moest wat anders verzinnen en dat is meer mijn rockkant geworden. Ik speel graag hardrock, dat zit in mijn lichaam, maar ik luister veel liever naar prog, dat zit in m’n hoofd."

Hoe ben je aan Tommy Rogers gekomen?

"Die komt uit de band Between The Buried And Me. Hij zingt, ‘growlt’ en speelt gitaar. Moderne progressieve muziek zou ik het noemen. Hij heeft echt een prachtig album gemaakt onder de naam Tommy Giles, dat heet Pulse . Pink Floyd-achtige muziek waar ik erg van gecharmeerd ben. Ik dacht dat het zo’n moderne jongen zou zijn die mijn muziek niet eens zou kennen, maar niets was minder waar! Ik kreeg via Twitter prompt een reactie van hem met een enthousiaste toezegging. Ook hij heeft in zijn eigen studio zijn bijdragen opgenomen. Erg aardige vent ook en alles uitgebreid, correct en op tijd aangeleverd. Super om mee te werken!"

Op de demo’s kan ik de stukjes die Myrath-zanger Zaher Zorgati (Tunesië) zingt niet zo snel terug vinden evenals de lagen sopraan van Floor en Simone: heb je die stukjes speciaal voor hen toegevoegd?

"Inderdaad. Zaher Zorgati wilde uiteindelijk heel graag ook op dit album gehoord worden, dus heb ik er een stukje bij verzonnen en heb hem als ‘preacher’ gevraagd om in zijn eigen stijl iets van een gebed te doen. Om een goede overgang te krijgen, heb ik dat laten volgen door de sopraan van Floor, want die stond er ook nog niet op."

The Source is ook weer een dubbelalbum geworden met de nadruk op gitaren en Hammond en af en toe stukjes ‘Mike Oldfield meets Jethro Tull’. Vanwaar die keuze?

"Ondanks een scherpe selectie had ik voldoende materiaal voor een dubbel-cd en ik heb daarbij ook rekening gehouden met de lp-versie, dus met vier plaatkanten. Dat het album meer gitaar-georiënteerd is, is ongetwijfeld een reactie op The Theory Of Everything, want was geen vooropgezet plan. Wel wilde ik veel Hammond gebruiken. De minder aanwezige synths zijn vrijwel zeker eveneens een reactie op de bijdragen van de grote toetsenisten die ik op mijn vorige album had."

Mascot komt met een keur aan pakketten. Jouw idee? Ook nog gesigneerd? Klopt het dat je The Source niet via je eigen webshop verkoopt?

"Nee, met die pakketten heb ik helemaal niets van doen. Dat is echt het pakkie-an van de platenmaatschappij. Ik ga meerdere dagen naar Mascot om alles te signeren, want ze beleven daar de grootste pre-sale die ze ooit gehad hebben! Zij hebben in feite Lori’s werk overgenomen. Voor haar was die webverkoop een hel. Al die dozen met spullen, al die verschillende wensen van mensen die speciaal die poster willen hebben en een shirt in een bepaalde maat. Het betekende voor haar twee maanden werk en daarbij nog twee weken lang fans over de vloer die alles aan het inpakken waren. Nu heeft ze zich vooral beziggehouden met het opnemen en corrigeren van de video’s. Dat gaat haar goed af. Dat kun je op de bonus-dvd zien. Ze beleeft daar veel meer plezier aan. Bovendien wisten we dat Mascot goed werk zou leveren, want met The Guilt Machine hebben ze het ook perfect gedaan, nul klachten. De pre-sales zijn echt de fans die een gesigneerde versie willen hebben en als eerste. Daarnaast heb ik Mascot gepusht om ook vooral jewel cases uit te brengen. Het zijn ondingen, maar vooral in Engeland in de grote ketens, daar verkopen juist die simpele versies goed."

Kun je iets vertellen over de totstandkoming van de 5.1 versie?

"Ik heb nu zelf een 5.1 in de studio. Ik heb extra speakers gekocht, een speciaal programma daarvoor en ik ben helemaal geïnstrueerd over het hoe en wat, dus ik heb het helemaal zelf gedaan. En het is zo gaaf! Je wilt eigenlijk niet anders meer horen als je 5.1 beluisterd hebt! Kijk bij een plaat van AC/DC maakt het niet veel uit, maar met mijn muziek waarin zoveel gebeurt, is het echt waanzinnig mooi: daar een stem, je hoort echt water stromen, geluiden van achteren naar voren. Voor mij is het wel duidelijk. ik hoef geen stereo meer! Enige probleem zou kunnen zijn dat mensen thuis hun set niet goed hebben afgesteld en dan krijg je een slechte balans en die klinkt dan weer nergens naar."

Ik neem aan dat de twee of inmiddels drie shows gefilmd worden voor een dvd. Gaan jullie die zelf editen en produceren en wanneer is de release gepland: voorjaar 2018? en doe je zelf nog mee?

"De shows van vrijdag en zaterdag worden opgenomen. En dit keer zal het goed gaan! Het camerawerk bij The Theater Equation was om te huilen en echt, Lori en ik hebben zitten janken bij het bekijken van de beelden. We zijn zelfs nog een week naar Duitsland gegaan om te redden wat er te redden viel, maar het was echt vreselijk. Wij gaan het team gebruiken dat ook voor Epica de dvd’s heeft geschoten. Zeer kundige vakmensen. Er komt ook een groot scherm achter de muzikanten dus we gaan er echt een heel vette show van maken! Ik zou graag schitteren door afwezigheid, maar dat kan ik niet maken dus ik zal ergens wel even mijn opwachting maken."

Wat gaan jullie spelen in september?

"De bedoeling is van elk album minimaal twee nummers, dus een soort ‘best of’. Ik moet uiteraard rekening houden met de zangers die beschikbaar zijn en ik heb een selectie in mijn hoofd die niet louter bestaat uit mijn favorieten, maar juist van de nummers waarvan ik denk dat ze live goed uit de verf komen."

Wat gaat Arjen Lucassen na deze wat heviger storm doen? Zijn er al plannen?

"Komende periode zijn we druk met voorbereiden van de Ayreon Universe shows, daarna zullen we ons met de dvd gaan bezig houden, dus voordat er iets anders kan zijn is het medio mei. Het plan is hetzelfde als altijd: een soloalbum maken maar er zal vast wel weer iets tussen komen want gebeurt tot nu toe steeds."

Discografie Ayreon:

The Final Experiment (1995)

Actual fantasy (1996)

Into The Electric Castle (1998)

The Universal Migrator, parts 1 & 2 (2000)

The Human Equation (2004)

01011001 (2008)

The Theory Of Everything (2013)

The Source (2017)