THIJS VAN LEER, Focus X

Een van de Nederlandse vlaggenschepen als het om progrock gaat is Focus. Na een internationale carrière in de jaren zeventig was het een tijd stil rond de band totdat in 2002 Focus weer nieuw leven werd ingeblazen. Thijs van Leer ging na veel overredingskracht van stiefzoon en bassist Bobby Jacobs luisteren naar de Focus-tribute band Hocus Pocus van diezelfde Jacobs, Jan Dumée (gitaar) en Bert Smaak (drums). Daar kreeg hij tranen in de ogen bij het horen van zijn geliefde muziek en van het een kwam het ander. Onderwijl ging Van Leer verder met eigen werk en heeft zelfs voor Paus Johannes Paulus II gespeeld in de St. Pieter ter gelegenheid van de onthulling van het marmeren beeld van de heilige Theresa De Los Andes De Chili. Van Leer componeerde de muziek en de teksten waren geschreven door Juan Eduardo Fernandez, de maker van het beeld, voor Thijs een hoogtepunt uit zijn muzikale loopbaan. Ruim tien jaar later bestaat Focus uit oprichter Thijs van Leer (Hammond, dwarsfluit, piano en zang), Pierre van der Linden (drums, ook al in de band ten tijde van Moving Waves (1971), Bobby Jacobs (bas) en sinds ruim een jaar Menno Gootjes (gitaar). Onlangs bracht Focus het tiende studioalbum X uit en de band toert weer wereldwijd ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan en het nieuwe album. Bij Thijs thuis, deels gezeten achter zijn Bechstein-vleugel uit 1911, bleek de nog steeds gedreven musicus graag bereid om een en ander toe te lichten.

Thijs, zou je iets over jezelf willen vertellen?

"In ben in 1948 geboren als zoon van een directeur van behangfabrikant Goudsmit-Hoff. Mijn vader was joods, mijn moeder remonstrants, maar al voor mijn geboorte was zij overtuigd soefi geworden. Mijn grootouders zijn omgekomen in een van de Duitse vernietigingskampen en mijn vader kon met als enige bezit zijn dwarsfluit vluchten naar Zwitserland alwaar hij uiteindelijk via een hem toegekende beurs een Prix D' Excellence wist te winnen. Na omzwervingen via Frankrijk, Spanje en Engeland kwam hij in 1945 met de bevrijders terug naar Nederland en ontmoette mijn moeder Mary Lindeman, die door de oorlog haar joodse verloofde was verloren. Zij had graag gewild dat mijn vader in het Concertgebouworkest een betrekking als tweede fluitist had geaccepteerd, maar hij koos voor de behangfabriek. Terwijl haar zuster Dora een internationale carrière als sopraan heeft gehad, zong mijn moeder in een koor en vooral thuis meestal aria's van Bach. Zij heeft mij de beginselen van pianospelen bijgebracht vanaf mijn derde levensjaar. Ik heb vervolgens pianoles gehad van bijvoorbeeld Karel van Heelsum die mij toen ik tien was al liet optreden in het Concertgebouw om plankenkoorts te overwinnen. Zijn lesmethode had wel één nadeel: na een half jaar beheerste je één stuk tot in de perfectie maar je repertoire bleef daardoor zeer beperkt. Zo leerde ik al vroeg te fantaseren, want heel snel met noten lezen was ik niet en dat heeft de mooie omschrijving componeren gekregen. Later ook nog les gehad van onder meer Gerard Hengeveld en Willem Bunschoten die mij de componist Bela Bartok leerde ontdekken. Op de lagere school gaf mijn vader leiding aan een orkest blokfluitisten van wie ik er ook een was en van die groep is uiteindelijk ruim 50 procent professioneel muzikant geworden!"

Hoe is de schooltijd overgegaan naar professioneel muzikant worden?

"Na mijn lagere school, de Flevo-school in Huizen kwam ik op het gymnasium en stond mijn schooltijd in het teken van muziek en toneel. Ik had mijn vader altijd fluit horen spelen en vond hem het mooist spelen van allemaal. Toen ik een keer ziek was vroeg ik hem of ik zijn fluit mocht bespelen en zo heb ik mezelf eigenlijk in één weekend fluit leren spelen. Daarna heeft hij me geruime tijd elke zondagmiddag les gegeven. Tijd om naar popmuziek te luisteren had ik amper, want op de meeste schoolfeestjes moest ik zelf spelen. Ik zat op mijn twaalfde al in een schoolbandje met veel oudere jongens en hoorde daar sterke verhalen en schuine moppen, terwijl ik nog zo groen als gras was. Tot grote ergernis van mijn ouders speelden we jazzcomposities van grootheden als Miles Davis, Art Blakey en John Coltrane. Ik vond popmuziek eigenlijk maar een beetje 'bij gebrek aan beter', terwijl ik in de muziek van mensen als Dizzy Gillespie en Charlie Parker een duidelijke overeenkomst in polyfone architectuur met de Barok-muziek meende te herkennen. Bij een interscholaire competitie tussen middelbare scholen in 't Gooi won ik op een goed moment vier eerste prijzen. Dat was geweldig en mijn vertolking van mijn winnende Nederlandse lied De Wind En De Wolken, dat ik bij een auditie aan Ramses Shaffy had laten horen, bezorgde me mijn eerste professionele betrekking als muzikant. Met onder meer het later zo bekend geworden trio Louis van Dijk speelde en zong ik in de begeleidingsband van Ramses Shaffy en Liesbeth List, die naar mijn mening voor het eerst totaaltheater brachten met Shaffy Chantant. De altijd overvolle zalen ten spijt, zes avonden per week, besloot Ramses na twee jaar plotseling te stoppen en zaten we allemaal zonder werk. Ik legde me daar echter niet bij neer en besloot in 1969 een eigen trio met bassist Martijn Dresden en drummer Hans Cleuver te beginnen. We speelden onder meer op Holland Festivals. Via een oom kon ik destijds een Hammond- orgel kopen met twee Lesley-boxen, voor maar liefst 12.000 gulden. Ik heb mezelf verder bekwaamd in het bespelen van de Hammond en behoor naar mijn bescheiden mening wel tot de top 20-30 Hammond-organisten in de wereld en ik heb een eigen stijl. We speelden muziek van Traffic, want ik was een groot bewonderaar van Steve Winwood, maar ook Dave Mason en Jim Capaldi vond ik fantastisch en het lied MacArthur Park van Jimmy Webb (1968) was eveneens een grote inspiratiebron. Via Ruud Jacobs, de broer van Pim, legden wij contact met Jan Akkerman en toen hij bij ons kwam repeteren, werd hij om die reden per direct uit Brainbox gezet! Daarmee werd ons inmiddels tot Focus omgedoopte trio een echte band waarmee we ons eerste album In And Out Of Focus opnamen, als eerste continentale groep in Engeland!"

Je hebt toch ook gestudeerd aan het conservatorium?

"Ja, maar na mijn eindexamen ben ik eerst kunstgeschiedenis gaan studeren in Amsterdam, misschien wel omdat mijn grootvader van moeders kant directeur was geweest van het Rijksmuseum. Ik werd lid van het studentencorps als exponent van de laatste lichting die nog werd kaal geschoren, maar toen men mij voor een plek bij het beroemde dispuut B.E.E.T.S. de vraag gesteld werd wat mijn vader per jaar verdiende, was ik heel snel weer op weg naar huis. Misschien dachten ze dat ik een zoon was van Oscar van Leer, jongste zoon van 'Vatenman' Bernhard van Leer, de directeur van een miljardenconcern. Ik vond dat het ze geen reet aanging dus dat was dat. Ik ben uiteindelijk lid geworden van UNICA op de Reguliersgracht. Ik verstond de prof echter heel slecht en dat frustreerde enorm, bovendien lag ik niet goed bij de hospita's vanwege mijn muziek. Resultante was dat ik uiteindelijk weer thuis ben gaan wonen en toch terecht ben gekomen op het conservatorium."

Je hebt in 1997 ook gespeeld op het album Pictured Within van wijlen Jon Lord. Heb je toen daadwerkelijk met hem samen gewerkt?

"Dat album is opgenomen in Keulen met Mario Argandona, met wie ik gewerkt heb op Dona Nobis Pacem (Pedal Point) en die al een intensief contact met Jon Lord had. Via hem werd ik bi Lord geïntroduceerd en ik ontmoette ik hem eerst bij Mario thuis. Het bleek een ontzettend aardige, zachtmoedige man te zijn. Later ben ik ook nog bij hem thuis geweest in Engeland waar hij ook alle tijd voor me nam, bijzonder vriendelijk! Destijds vond ik het stuk dat ik moest spelen een beetje kinderachtig, nu vind ik het eigenlijk best mooi, luister er nog maar eens naar!"

In 1998 heb je getracht Focus nieuw leven in te blazen met Hans Cleuver, Bert Ruiter en Menno Gootjes! Waarom ging het toen niet door?

"Hans, Bert en ik hebben toen echt audities gehouden en daar kwam Menno als beste uit. Bert en ik hadden al veel tijd samen doorgebracht en we hadden iets van 25 stukken klaar: demo's met echt fluitspel, gitaar en synthesizers. We deden één optreden op de golfclub van Mill (NB), want wij woonden vlakbij in kasteel Aldendriel. Onze manager  destijds, Maurice, de zoon van Toon Hermans, had al lappen van posters laten maken en had al een tournee in gedachten in de grootste theaters in Nederland. Ter elfder ure zei Bert Ruiter dat-ie het materiaal niet sterk genoeg vond en dat hij hier niet wilde doorgaan, waarop Hermans vervolgens ook afhaakte, want die zag nieuwe posters en een poging met een andere bassist niet zitten. Ik kon niet anders dan Hans en Menno mededelen dat het project moest worden afgeblazen. Zelf ben ik toen heel veel klassieke concerten en jazz concerten gaan doen."

Gootjes was dus geen onbekende voor jou. Veertien jaar later volgde dus een tweede poging?

"Gitarist Niels van der Steenhoven is behept met overgevoelige oren, waardoor hij in de loop van een tournee steeds meer last kreeg, ondanks zijn oorpluggen. Bovendien wilde hij meer tijd aan zijn gezin besteden, omdat hij net een dochtertje had gekregen. Hij maakte daar ook geen geheim van, dus wij hadden Menno al gemobiliseerd om in te vallen als dat nodig mocht zijn. Dat bleek nodig, want vlak voor de concerten in Engeland moest Niels verstek laten gaan. Menno oogstte daar staande ovaties. Menno was de leraar van Niels. Hij werkt als docent op het conservatorium in Rotterdam en bij de Rock Academy in Tilburg en behalve dat hij nu bij Focus speelt, musiceert hij ook nog in andere bands en hij speelt bovendien schitterend piano!"

In 2003 zou je samen met Rick van der Linden iets gaan doen. Zijn er opnames gemaakt en zo ja wat is daarmee gebeurd?

"Dit was de allereerste keer dat ik überhaupt met Rick heb samengewerkt, al heeft Rick ooit wel een stuk van mij verwerkt in een nummer van Trace. We hadden wel ideeën en hebben inderdaad demo's gemaakt voor een kerstplaat, maar voordat die demo's goed genoeg waren uitgewerkt om te kunnen worden uitgebracht sloeg Magere Hein toe. Tot groot verdriet van degene die dit project had bedacht en gefinancierd, vond ik wat we toen hadden niet genoeg voor een album en dat heeft er toe geleid dat ik niet bij Ricks uitvaart aanwezig mocht zijn. Dat was voor mij wel een grote teleurstelling."

Etudes Sans Gêne (2006) is je eerste solo-dvd, opgenomen in de catacomben van de beeldhouwer Cajus Spronken. Was dat een belangrijk album voor jou?

"Jazeker! Cajus woonde in een zelf gebouwd huis op een groot terrein bij Geleen (Kelmond) evenals zijn vader, de beroemde beeldhouwer Arthur Spronken. In negen jaar tijd heeft Cajus een grot gegraven in dat terrein, zo groot als een kathedraal en met dezlefde akoestiek. Ik was zo onder de indruk van dit geheel dat ik Emile Elsen -degene die Dona Nobis Pacem op de plaat heeft gezet- heb gebeld of hij bereid was daar een opname te maken. Dat was-ie en hij had stiekem ook een camera meegenomen, voor hem een primeur. Ik speel fluit en synthesizer en wissel eigen composities af met improvisaties en ik ben best heel trots op dit product, dat alleen via onszelf bij Focus optredens wordt verkocht."

In 2006 kwam Pierre van der Linden terug bij de band. Hoe is dat gegaan?

"Pierre werkte al als drummer bij Brainbox, dat was mij bekend. Op een avond, vlak voor een tournee in Engeland word ik gebeld door Bert Smaak, dat hij een aanbod had gekregen om bij Jon Lords Concerto te komen drummen. Ik heb in dat gesprek afscheid van hem genomen en heb direct Pierre gebeld. De eerste concerten hebben we met twee invallers gewerkt, maar in Chester was hij onze drummer en dat is zo gebleven, wereldklasse!"

In 2008 ben je in je woonplaats Lathum geridderd, wat betekent zoiets voor jou?

"Het leukste feestje dat ik ooit heb gehad. Ik wist werkelijk nergens van en al mijn vrienden en mijn hele familie waren van heinde en verre komen rijden of waren ingevlogen. Staand voor een dichte deur herkende ik het orgelspel van Bert van den Brink, die een stuk van mijn album Renaissance speelde en ik wist niet wat ik zag toen ik dat bomvolle kerkje binnenkwam. De Van Leer band speelde, leerlingen, alle bandleden van Focus waren er. Het heeft Hare Majesteit behaagt... bijzonder ontroerend om van de burgemeester voor mijn hele oeuvre die ridderorde te mogen ontvangen. En... in Engeland ben ik dus Sir Thijs van Leer! Overigens is Jan Akkerman enkele weken geleden ook geridderd."

Dan Focus X: een prachtige cover van Roger Dean, prima album maar niet allemaal nieuw werk. Kun je daar iets meer over vertellen?

"Via een optreden in Brighton waarbij Strawbs en Martin Turner's Wishbone Ash in het voorprogramma van Focus stonden, kwam ik in contact met Turner die ons de naam van Martin Darvill noemde (QEDG Manegement). Na een bezoek aan Darvill volgde een simpel transparant contract en via hen kwamen we in contact met Roger Dean. De Sagrada Familia-achtige torens zijn schitterend en het uurwerk, ontleend aan het befaamde astronomische uurwerk uit Praag, staat stil: symbolisch voor sterfelijkheid. De wijzers staan op tien uur met als achterliggende gedachte 'tijd' en het tiende album. Het album was overigens al gepland voordat Niels afhaakte en is door zijn vertrek vertraagd. Ik ben echter trots op dit album en het behoort naast Focus II en Introspection I tot mijn favorieten. Father Bacchus is een uitstekende uptempo bijdrage van Menno. Focus 10 vind ik een van mijn beste composities, een mengeling van klassiek, jazz en folk. Victoria is een liedje dat ik lang geleden schreef en dat is uitgevoerd door Liesbeth List. Amok In Kindergarten vind ik een van de beste nummers. Dit is evenals de door mij geschreven mis, in 9/8 geschreven en het tussenstuk komt uit de vierde kanon van Göttlicher Morpheus door Johannes Brahms. De basisriff van All Hens On Deck is van Niels van der Steenhoven en het riedeltje dateert uit 1974. Birds Come Fly Over is eerder uitgebracht met Jan Akkerman in 1985 als Le Tango. De zang is van de in eigen land Brazilië zeer beroemde Ivan Lins, de tekst van mijn ex-vrouw Roselie Peters. Mijn beïnvloeding door religie - ik zette vroeger als jongeling al veel religieuze teksten op muziek - en mijn gymnasiumopleiding komen samen in de teksten uit Ars Poetica (Horatio) van het door Bobby geschreven Horatio. Talk Of The Clown dateert uit mijn kindertijd, een Iers volksdeuntje. Dan hebben we Message Magique een prachtig nummer in de oude Focus-stijl, geschreven door Ben van der Linden, pianist bij Paul van Vliet. Crossroads is uiteindelijk tweemaal zo snel opgenomen als de eerste versie die we in Brazilië opnamen en de tekst is al ouder, geschreven door Roselie."

Hoe ziet de komende tijd er uit nu je de pensioengerechtigde leeftijd nadert?

"We gaan met Focus weer op tournee, gemiddeld zo'n 75 concerten per jaar en daarnaast speel ik ook nog ongeveer net zoveel solo of met andere projecten. Met Focus gaan we toeren in Europa, Japan en als het even kan gaan we ook naar Australië, de VS, Canada en Zuid Amerika."

Voorlopig geen pensioen dus?

"Nee, niet echt, nog lang niet!"

Discografie:

In and out of Focus (1970)

Focus II (1971, buiten Nederland: Moving Waves)

Focus 3 (1973)

Hamburger Concerto (1974)

Mother Focus (1975)

Ship of Memories (1976)

Focus Con Proby (1978)

Focus 8 (2003)

Focus 9 / New Skin (2006)

Focus X (2012)

Live:

Live at The Rainbow (1973)

Live In America (2003)                                                        

Live at the BBC (2004, opnamen uit 1976)

Live in South America (2004)